Positieve verwachtingen over een behandeling vergroten de kans op succes. Dit fenomeen staat bekend als het placebo-effect. Het Center for Interdisciplinary Placebo Studies Leiden doet onderzoek naar de vraag hoe dit principe kan worden ingezet om behandelresultaten te optimaliseren binnen de gezondheidszorg. Daarnaast ontwikkelt het nieuwe kenniscentrum trainingen op basis van wetenschappelijke inzichten voor zorgverleners, zodat zij deze bevorderende principes kunnen toepassen binnen hun behandelingen. Tijdens de lancering van het kenniscentrum gaven de oprichters alvast een voorproefje van de recent ontwikkelde VR-communicatietraining.
Foto's: Monique Shaw
Het initiatief voor het eerste Nederlandse kenniscentrum op dit gebied komt van Leidse wetenschappers die onderzoek doen naar placebo-effecten. Ze werken allen interdisciplinair en combineren ontdekkingen uit diverse vakgebieden zoals de Psychologie, Neurowetenschappen en Biomedische wetenschappen. Dat doen ze in samenwerking met (inter)nationale wetenschappers van andere disciplines, medisch onderzoekers in ziekenhuizen, maatschappelijke partners en innovatieve bedrijven. Het Center for Interdisciplinary Placebo Studies Leiden – afgekort als IPS – is op 13 april officieel geopend in het Academiegebouw.
Zo’n interdisciplinaire aanpak is nodig omdat de vraag hoe placebo en nocebo-effecten precies werken vanuit verschillende invalshoeken kan worden belicht. Welke hersengebieden zijn er bijvoorbeeld betrokken bij placebo en nocebo-effecten, en welke hormonale veranderingen spelen zich af op endocrinologisch niveau? In welke mate zijn placebo- en nocebo-effecten aangeleerd gedrag, en kunnen de lichamelijke reacties op medicatie worden geconditioneerd zodat deze gedeeltelijk kan worden vervangen met placebo-medicatie? En hoe kan placebo het best worden ingezet in de behandeling van kinderen? Al deze vragen gaan over placebo, maar vergen ieder een andere benadering. Het Center for Interdisciplinary Placebo Studies Leiden beschikt over de expertise afkomstig uit verschillende disciplines om al deze facetten van placebo- en nocebo-effecten nog scherper in kaart te brengen.
Rol van verwachtingen
De Leidse wetenschappers doen grensverleggend onderzoek naar placebo-en nocebo-effecten en de rol van verwachtingen. ‘Het gaat zowel om de verwachtingen van patiënten als die van de zorgverleners’, aldus hoogleraar Gezondheidspsychologie Andrea Evers. ‘Als mensen positieve verwachtingen hebben over een behandeling is de kans groter dat deze goed aanslaat. En omgekeerd kunnen negatieve verwachtingen lichamelijke klachten verergeren – het nocebo-effect. Wij onderzoeken hoe gedrag, gedachten en gevoelens lichamelijke klachten en het verloop van een behandeling beïnvloeden.’
'Negatieve verwachtingen kunnen lichamelijke klachten ook verergeren'
Belang onderzoek voor zorg en patiënten
Een goed vertrouwen in de zorgverlener en een optimale communicatie tussen arts en patiënt zijn dus cruciaal. Het centrum maakt placebo-en nocebo-onderzoek toegankelijk en biedt diverse diensten aan voor professionals. Kindercardioloog Arno Roest van het LUMC is een van de partners met wie de Leidse wetenschappers samenwerken: ‘We zijn erg blij met deze samenwerking in het onderzoek waarvan de resultaten ten dienste komen van onze zorg voor patiënten en trainingen die direct toepasbaar zijn.’
Demonstratie training met VR-tool
Als een belangrijke eerste stap heeft het kenniscentrum samen met het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik en VR-specialist The Simulation Crew een klinische toepassing ontwikkeld: een communicatietraining voor zorgverleners ter bevordering van behandeleffecten. In deze training leren zorgverleners met E-learning en een Virtual Reality-tool hoe ze door communicatie placebo-effecten kunnen optimaliseren en nocebo-effecten minimaliseren. De eLearning is gratis te downloaden via het Instituut voor Verantwoord Geneesmiddelgebruik.
'Er valt een wereld te leren in het contact met patiënten'
Tijdens de eLearning wordt de zorgverlener in staat gesteld om zijn of haar communicatieve vaardigheden te oefenen in een virtuele omgeving, bijvoorbeeld met de opdracht om een patiënt te overtuigen van het belang om een bepaalde medicatie te gaan gebruiken, ondanks dat zij erg bang is voor bijwerkingen die in werkelijkheid relatief onschuldig en zeldzaam zijn. Daarbij kan de eLearning weerstand vanuit de patiënt simuleren en wordt vervolgens gemonitord hoe de zorgprofessional daarop reageert. Tijdens deze dialoog registreert de software op basis de gebruikte gespreksinhoud, lichaamstaal, spraaksnelheid en intonatie in hoeverre de toegepaste communicatie een positief effect heeft op de beleving en reactie van de patiënt. Daarmee heeft IPS in samenwerking met Instituut voor Verantwoord Geneesmiddelengebruik en the Simulation Crew een realistische en veilige manier gecreëerd voor zorgverleners om hun gespreksvaardigheid te verbeteren.
Opening op 13 april
Het onderzoek naar placebo-effecten heeft de laatste twintig jaar grote sprongen gemaakt, zo benadrukten de psychologen Judy Veldhuijzen en Liesbeth van Vliet op de officiële opening. Eric Jutten van The Simulation Crew legde uit hoe de training met een VR-tool zorgt voor een zo realistisch mogelijk voorbereiding op de praktijk. Medici hebben hier veel belangstelling voor, aldus Monique Dirven van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. ‘Er valt een wereld te leren in het contact met patiënten’, beaamde huisarts Ariëtte Sanders die ook betrokken was bij de ontwikkeling van de training. ‘Het is zo belangrijk dat artsen en verpleegkundigen zich nog bewuster worden van communicatietechnieken.’ Als het aan haar ligt wordt de training niet alleen als nascholing gegeven, maar ook al ingezet in de reguliere medische opleidingen. ‘Jong geleerd, is oud gedaan!’
Podcast
Wil je meer weten over het placebo-effect en de toepassingsmogelijkheden ervan binnen de gezondheidszorg? Luister dan naar deze podcast van Medisch Contact, waarin hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers uitlegt hoe artsen met kennis van placebo en nocebo het verschil kunnen maken.
Foto's: Monique Shaw